Weerstandscapaciteit

De weerstandscapaciteit is het totaal aan middelen, waarover de gemeente beschikt om niet begrote financiële tegenvallers -incidenteel of structureel - op te vangen. Evenals die tegenvallers kan ook de weerstandscapaciteit worden onderverdeeld in incidenteel en structureel. Incidentele weerstandscapaciteit is aanwezig in de vorm van begrotingsposten voor onvoorzien en aanwezige reserves met een weerstandsfunctie. Structurele weerstandscapaciteit betreft de middelen die permanent ingezet kunnen worden om tegenvallers in de exploitatie op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van bestaande taken. Het gaat dan - naast de mogelijkheid van herschikking binnen bestaande budgetten - om de onbenutte belasting- en heffingscapaciteit van de gemeente.

Toelichting op de weerstandscapaciteit

Onroerende-zaakbelasting (OZB):
Voor wat betreft de OZB is het bepalen van de hoogte van de OZB tarieven een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Wel is het zo dat de macro-ontwikkeling van de OZB opbrengst voor het totaal van alle gemeenten  gebonden is aan een door het rijk jaarlijks bepaald percentage.

Leges en andere heffingen:
Voor zover de hoogte van leges en andere heffingen niet gebonden is aan landelijk vastgestelde tarieven, is het beleid zoveel mogelijk gericht op 100% kostendekking. Zowel bedrijfseconomische factoren (vraaguitval) als draagvlak (relatieve hoogte tarieven in vergelijking tot andere gemeenten) en beleidsinhoudelijke  argumenten geven in de praktijk een begrenzing aan het volledig benutten van de aanwezige onbenutte capaciteit. In de begroting 201 is de onbenutte capaciteit  € 1.183.000, als volgt te specificeren:

Voor wat betreft de afvalstoffenheffing en de rioolheffing is de niet benutte heffingscapaciteit, die wordt gecompenseerd door een beroep op de voorzieningen, niet meegeteld. Bij benutting van de resterende capaciteit zal de meeropbrengst immers tot hetzelfde bedrag gepaard gaan met een afname van de bijdrage uit de voorzieningen.

Onvoorziene uitgaven:
Jaarlijks wordt in de begroting een post opgenomen van € 500.000  voor incidentele onvoorziene uitgaven  die zich kunnen voordoen bij de begrotingsuitvoering.

Weerstandsreserveringen:
De beschikbare weerstandscapaciteit is geconcentreerd in de algemene concernreserve. Tot en met 2017 is daarnaast de risicoreserve sociaal domein ingesteld om risico's in het sociaal domein op te vangen. Per 2018 wordt conform raadsbesluit de risicoreserve opgeheven en het restant toegevoegd aan de algemene concernreserve.
Binnen de algemene concernreserve wordt conform de huidige nota risicomanagement en weerstandsvermogen onderscheid gemaakt in weerstandscapaciteit voor het onderdeel vastgoed (thans € 10 mln.) en overig (thans  € 28,5 mln.)  
De totale dekkingsgraad om de risico's af te dekken ligt op 128% en ligt daarmee behoorlijk boven de afgesproken minimale omvang van de weerstandsreserves. Bij de uitwerking van het coalitieakkoord 2018-2022 c.q. de begroting 2019 zal beoordeeld worden welk bedrag kan worden onttrokken om in te zetten voor o.a. beleidsintensiveringen.
Zoals blijkt uit bovenstaande tabel hebben wij  een totale incidentele weerstandsbuffer van € 40 mln. dat direct gerelateerd is aan de in maart 2018 uitgevoerde risicocalculatie.

Behoedzaamheidsmarge transformatieopbrengsten sociaal domein:
Bij de PPN 2018-2021 is besloten om ingaande 2018 een behoedzaamheidsmarge aan te houden ingeval de verwachte transformatieopbrengsten in het sociaal domein lager uitvallen of later worden gerealiseerd. In 2018 is de marge €1 mln. oplopend naar € 2,5 mln. in 2020.

Risico's

In deze paragraaf zijn de risico’s weergegeven conform de methodiek, zoals die al een aantal jaren wordt gehanteerd. In onderstaande opsomming wordt, indien van toepassing, ook nader ingegaan op risico’s samenhangend met de economische crisis.

Niet alle risico’s zijn relevant voor het weerstandsvermogen. In dit kader gaat het om substantiële risico’s met een kans op financieel verlies dat niet of niet goed meetbaar is en waarvoor geen verzekering kan worden afgesloten of anderszins een voorziening kan worden getroffen.

Voor de inventarisatie van de risico’s hanteren wij de volgende onderverdeling:

1. Algemene en specifieke uitgavenrisico´s
2. Algemene en specifieke opbrengstrisico´s
3. Open eind risico´s
4. Schadeclaims
5. Verstrekte geldleningen, garantstellingen en verbonden partijen
6. Verzekeringsrisico´s
7. Risico's vergunningverlening
8. Risico's grondexploitaties
9. Risico's Sociaal domein
10. Overige risico's

De meeste risico's zijn deze in onderstaande teksten vermeld. Indien het vertrouwelijke risico's betreft, zijn deze voor de Raad ter inzage beschikbaar. In de daardoor ook vertrouwelijke risicomatrix zijn concrete risicobedragen opgenomen met een taxatie van de risicokans.

Er is voor een aantal posten onvoldoende basis om een concreet risicobedrag in de risicomatrix op te nemen (pm posten). Wel is voor het totaal van de pm risico's in de risicomatrix een stelpost opgenomen van € 1,5 miljoen.

Het risicobedrag met betrekking tot de grondexploitaties (categorie H) is gebaseerd op de meest recente actualisatie van de risicoberekening die is opgenomen in de laatste MPV.

A. Algemene en specifieke uitgavenrisico´s

Renteramingen:
De invloed van rentemutaties op onze begroting is met name gerelateerd aan de omvang van het financieringstekort en de omvang van te herfinancieren langlopende leningen en van leningen waarvoor renteherziening gaat plaatsvinden. Voor de te financieren bedragen (financiering, herfinanciering en renteherziening) tot eind 2018 wordt uitgegaan van renteniveaus van 1,5 %. Voor de kortlopende leningen wordt uitgegaan van 0 %. In de risicomatrix is het effect van 1% extra rentestijging verwerkt (post van circa € 1,0 miljoen, laag risico). De kans op tegenvallers t.a.v. renteramingen neemt toe, vooral indien de volgende situaties zich gelijktijdig gaan voordoen: stijgende renteniveaus, afnemende omvang van financiering met eigen vermogen en toename en / of snellere besteding van verleende investeringskredieten.

Inflatie:
Betreft loon- en prijsontwikkeling aan de uitgavenkant van de begroting  In de risicomatrix is het effect van 1% additionele stijging van lonen en prijzen voor de algemene middelen verwerkt (post van 2,0 miljoen, midden risico)

Fiscale zaken:
BTW over straatparkeren:
Momenteel speelt een juridisch dispuut over de vraag of gemeenten BTW moeten afdragen over de inkomsten uit straatparkeren. Dit wordt tot nu toe niet gedaan. Inmiddels is een uitspraak hierover ter beoordeling voorgelegd aan de Hoge Raad. Indien de uitspraak van de Hoge Raad leidt tot BTW-heffing, dan heeft dit financiële gevolgen voor de parkeerinkomsten. De inkomsten uit straatparkeren bedragen jaarlijks ongeveer € 3 miljoen; 21% BTW hierover is € 0,63 miljoen. Dit kan nog verminderd worden door inkoop-BTWals voorbelasting in aftrekt te brengen. Naast het risico dat met terugwerkende kracht BTWverrekend kan worden, kan dit ook gevolgen hebben voor de heffing van vennootschapsbelasting. Het is nog niet duidelijk wanneer het in de Hoge Raad wordt behandeld.

Vennootschapsbelasting (Vpb):
Overheden die winst behalen met activiteiten die concurreren met de ‘markt’, vallen vanaf 2016 onder de vennootschapsbelasting. De belastingdienst bepaalt bij de beoordeling van de aangifte wat ondernemingsactiviteiten zijn en welke activiteiten voor een winstvrijstelling in aanmerking komen. Hoewel we  de aandachtsgebieden in beeld hebben die met zeer grote zekerheid belastingplichtig gaan worden (slagboom-parkeren en grondexploitaties), is de exacte financiële impact (feitelijke belastingdruk) nog niet beschikbaar. Het risico dat we belasting moeten betalen is mede afhankelijk van de nog door de belastingdienst te beoordelen openingsbalans per 1-1-2016. In 2017 is besloten om voorlopig een structureel budget van € 0,7 miljoen vanaf 2018 voor te betalen vpb mee te nemen en daarnaast een risicobedrag ingeval de belasting hoger uitvalt. Op basis van bijgestelde (voorlopige) berekeningen verwachten dat de verschuldigde belasting lager uitvalt dan vorig jaar ingeschat. Bij de tweede beleidsrapportage in 2018  of zo mogelijk eerder zullen we beoordelen of het vanaf 2018 geraamde structurele budget ad € 0,7 miljoen kan worden verlaagd. Het risico dat het geraamde budget wordt overschreden stellen wij voorlopig op € 0,3 miljoen, midden risico. Zodra de belastingdienst de openingsbalans heeft goedgekeurd dat zijn betere inschattingen te maken van te betalen vpb

Aanbestedingsnadelen:
De aantrekkende economie – en daarmee prijsstijgingen in de markt – kan leiden tot een situatie dat er minder activiteiten ontplooid kunnen worden vanuit jaarlijkse budgetten dan wenselijk of zelfs nodig. Onder andere binnen de onderhoudsbegroting / vervangingsopgave vanuit het beheer van de openbare ruimte kan dit risico zich manifesteren. Het temporiseren / afschalen van onderhoudsactiviteiten / vervangingen geldt daarbij (binnen de mogelijkheden) als eerste beheersmaatregel.

Als uitgangspunt bij de onderhouds -en vervangingsopgave geldt de risicogestuurde werkwijze, waarbij we veiligheid als ondergrens hanteren. Daarom kan het zijn dat geprogrammeerde activiteiten niet getemporiseerd (of afgeschaald) kunnen worden; de minimale onderhoudsbehoefte ten behoeven van een veilige openbare ruimte moet immers worden gerealiseerd en gestelde kwaliteitseisen moeten worden behaald.

Dit resulteert in het feit dat tegenvallers als gevolg van veranderende marktomstandigheden niet altijd op te vangen zijn binnen de jaarlijkse (onderhouds)begroting en dit type tegenvallers daarom ten laste van de algemene middelen zal worden gebracht (via de Berap). Alleen voor het product wegen is een kleine reserve aanwezig, maar niet voldoende om echte tegenvallers op te vangen.

Geothermie:
Voor het onderzoek naar de mogelijkheden van Geothermie is (via hoofdaanvrager provincie Overijssel) Europese subsidie (ELENA) verkregen. Indien niet aan de bij de subsidieverstrekking behorende prestatieafspraken kan worden voldaan, kan de toegekende subsidie worden teruggevorderd. Voor de gemeente betreft het risico € 85.000. We schatten de kans laag in.

Beschermd wonen:
Voor het Beschermd Wonen wordt een laag risico post opgenomen. Er zijn nu ervaringscijfers vanuit 2015, 2016 en 2017. Daarnaast is het Rijksbudget nu aangepast waardoor er regionaal meer budget is toegekend.  In 2015 is er regionaal budget overgehouden, die ingezet is in 2016 en 2017. Daarnaast gaat circa 1/3 deel van het budget over naar de gemeente Harderwijk. Het risico van tekorten ligt dan ook bij de gemeente Harderwijk. Laag risico.

Risico's grotere projecten
De beheersing van de risico’s van projecten krijgt een stevige toenemende aandacht. In de voortgangsrapportage projecten wordt hier uitgebreid op in gegaan. In de vertrouwelijke risicoparagraaf staan voor de belangrijkste projecten, indien aanwezig, risicobedragen genoemd. Mochten deze risico’s optreden dan dienen posten onvoorzien en eventueel, bestemmingsreserves als eerste en tweede budgettaire dekkingsmogelijkheid. Dat is echter niet geheel dekkend. Het restantbedrag is met een risico van 50% is de berekening van het benodigde weerstandsvermogen meegenomen.

B. Algemene en specifieke opbrengstrisico´s

Ontwikkeling algemene uitkering gemeentefonds, exclusief sociaal domein:
De groei van het gemeentefonds is gekoppeld aan de ontwikkeling (accres) van de netto rijksuitgaven. Bijstelling van de accressen voor de komende jaren is een reëel risico. Daarnaast is er het risico dat er sprake is van onderuitputting op de rijksuitgaven van 2017. In de meicirculaire 2018 wordt de definitieve uitkomst over 2017 verwacht. Er is een midden risicobedrag opgenomen van circa € 2,1 miljoen (1% structureel risico). Bij de komende begroting verwachten wij beter te kunnen beoordelen of de afspraak uit het regeerakkoord om de accresraming over bredere deel vande rijksuitgaven te bepalen meer of minder risico met zich mee brengt. De komende meicirculaire is daarvan de eerste graadmeter.

Algemene uitkering 1% verdeelrisico:
Een ander reëel risico betreft de verdeelsystematiek van de algemene uitkering en enkele integratie-uitkeringen. De werkelijk ontvangst via deze uitkeringen is mede afhankelijk van de ontwikkeling van de verdeelmaatstaven bij de andere gemeenten.  Daarnaast vinden er thans voorbereidingen plaats om een groot deel van de integratie-uitkeringen in het sociaal domein vanaf 2019 over te hevelen naar de algemene uitkering. Dit zal gepaard gaan met herverdeeleffecten tussen de gemeenten. Tevens heeft het Rijk het voornemen om het verdeelstelsel van de algemene uitkering te herzien. Ook dit leidt tot verdeeleffecten. De verdeeleffecten kunnen positief dan wel negatief uitpakken. In de risicomatrix is voor het verdeelrisico's een midden risicobedrag opgenomen van circa € 2,1 miljoen (1% structureel risico). Bij de begroting 2019 komen we met een actualisatie.

BTW-compensatiefonds als onderdeel van Gemeentefonds:
In de berekening van de gemeentefondsuitkering zit ook een voorlopig verwacht voordelig resultaat op het BTW-compensatiefonds. Het totaal berekende voordeel - na verwerking regeerakkoord - is meer dan € 6 miljoen. Vorig jaar is vanwege het risico dat de gemeenten meer BTW gaan declareren als gevolg van de aantrekkende economie, een structurele correctiepost van €1,5 miljoen in de begroting verwerkt. Het risico dat het nadeel hoger uitvalt is voorlopig pm geraamd. In de meicirculaire 2018 verwachten wij een actueel beeld op basis van de rekening 2017 te kunnen krijgen en zullen we beoordelen of aanpassing van ons beleid nodig is.

BTW over de jaren 2009 t/m 2014:
Conform de afspraken vastgelegd na afronding van de  BTW Compensatie Fonds (BCF) is een risicopost hoog opgenomen ter grootte van € 0,1 miljoen per jaar in verband met mogelijke controles belastingdienst.

Volumerisico´s opbrengstramingen:
Volumerisico's doen zich voor bij de OZB en bij diverse eigen heffingen zoals bouwleges, leges burgerzaken, markt-/ havengelden. Ook het volume van geraamde dividenden is te zien als een risicopost. Het risicodeel op deze posten is in de risicomatrix gesteld op 10% van de geraamde bedragen en heeft een structureel karakter. In de risicocalculatie is in totaal circa € 1,35 miljoen als risicobedrag opgenomen (als middenrisico).

Dividenduitkeringen als dekkingsmiddel:
De gemeente ontvangt jaarlijks dividenduitkeringen van een aantal verbonden partijen. In de risicocalculatie wordt rekening gehouden met een daling van 10%.  

Specifiek OZB risico verzorgingstehuizen:
Door recente jurisprudentie is onduidelijkheid ontstaan hoe om te gaan met de woondelenvrijstelling bij verzorgingstehuizen. In een uitspraak van het Gerechtshof Den Haag is uitgemaakt dat er veel eerder sprake is van het moeten heffen tegen woningtarief i.p.v. het niet-woningtarief. Dit betekent dat geen gebruikersaanslag meer wordt opgelegd en bovendien dat de eigenarenaanslag tegen een lager tarief wordt opgelegd. Daarnaast is er een recente uitspraak van het Gerechtshof Amsterdam geweest die de oude lijn in de jurisprudentie handhaaft. Hierbij heeft de gemeente Zwolle zich aangesloten. In 2017 hebben hiervoor in Zwolle geen procedures gelopen. We blijven dus vooralsnog de vrijstelling toepassen zoals we al deden. In de risicocalculatie is € 0,35 miljoen als laag risicobedrag opgenomen.

Omgevingsvergunningen / reisdocumenten / rijbewijzen:
De Omgevingswet, private toets omgevingsvergunning, pilot digitaal aanvragen rijbewijzen en digitaal aanvragen reisdocumenten zijn ontwikkelingen die gevolgen (kunnen) hebben voor de dienstverlening van Zwolle aan haar burgers en bedrijven. Dit kan zeker ook gevolgen hebben voor de inkomsten en kosten van de gemeente. Of zich dit gaat voor doen en wat de omvang hiervan is kunnen we nu nog niet aangeven. Daarom is dit meegenomen als pm post.

C. Open eind risico´s

Een aantal regelingen kenmerkt zich door een open eind karakter. Als inwoners van Zwolle voldoen aan criteria kunnen zij een beroep doen op deze regelingen, ook al zou dat leiden tot een overschrijding van het gemeentelijk budget. Als regel wordt in de risicomatrix 10% van het in de begroting opgenomen bedrag als risicopost meegeteld.

Participatiewet inkomensdeel:
Gemeenten voeren de bijstand in medebewind uit. Gemeenten ontvangen hiervoor een budget van het Rijk via een specifieke Rijksuitkering (de BUIG). De gemeente Zwolle komt in 2017 € 4,6 miljoen tekort op de rijksuitkering van € 46,3 miljoen. Voor dit tekort kan een beroep worden gedaan op een extra rijksbijdrage uit de vangnetregeling voor een bedrag van € 1,15 miljoen. Voor 2018 wordt op basis van  prognoses van de ontwikkeling van het bijstandsvolume € 6 miljoen tekort verwacht op een rijksuitkering van € 45,6 miljoen. In 2018 kan ter dekking van dit tekort voor € 2,0 miljoen een beroep worden gedaan op een extra rijksbijdrage uit de vangnetregeling. De vangnetregeling 2018 houdt in dat tot 5% overschrijding van de rijksuitkering het tekort volledig voor rekening van de gemeente komt, van het tekort tussen 5% en 12,5% komt 50% voor rekening van de gemeente en de overschrijding boven de 12,5% wordt volledig vergoed door het Rijk. Het deel van het tekort dat de gemeente Zwolle zelf moet dragen bedraagt in 2018 dus € 4,0 miljoen. Dit is tekort is reeds in de begroting 2018 meegenomen. Het risico zit in de plannen van het ministerie om de ondergrens in 2019 te verhogen van 5% naar 7,5% waardoor het risico bestaat dat de gemeentelijk aandeel in het tekort nog eens circa € 0,6 miljoen omhoog gaat. (hoog risico).

Bijzondere bijstand / armoedebeleid:
Bijzonder bijstand en armoedebeleid bestaat uit diverse open einde regelingen. Met name de vergoedingen aan beschermingsbewindvoering zijn de laatste jaren sterk gestegen. Het tekort in 2017 bedroeg € 1,16 miljoen. In de begroting 2018 is de raming voor beschermingsbewindvoering structureel met € 1,0 miljoen verhoogd. Door deze maatregel kan de weging van het risico in de risicomatrix voor bijzondere bijstand worden teruggebracht naar laag.

Participatie wet re-integratiedeel
Het risico op Participatie heeft betrekking op de wettelijke verplichting om per 1 januari 2017 voldoende werkplekken voor beschut werk nieuw te realiseren.Het risico bestaat dat er onvoldoende middelen binnen het re-integratiebudget beschikbaar zijn voor begeleiding en voor het compenseren van een tekort op de realisatie van de loonwaarde

Leerlingenvervoer:
In de risicomatrix is conform de inleiding voor leerlingenvervoer een risicopost opgenomen van € 0,2 miljoen met als weging laag.

Kwijtschelding open eind risico:
De risico’s zijn zeer beperkt en hebben vooral betrekking op de afvalstoffenheffing. Deze risico’s zijn afgedekt via de reserve afvalstoffenheffing. Bij OZB en rioolheffing is de kwijtschelding qua omvang bijna te verwaarlozen. Het beperkte risico is in de risicomatrix op pm gesteld.

WMO
De volgende onderdelen beschouwen we als openeindregeling: WMO, individuele begeleiding, dagbesteding en Jeugdzorg. We berekenen deze conform de spelregels van openeindregeling. Risico’s als afwenteling vanuit de Wet Langdurige Zorg (WLZ), toename zorgbehoefte, druk vanuit wachtlijsten, wijzigingen uit gerechtelijke uitspraken, etc. komen vooral hierin tot uitdrukking. In 2018 wordt via de inkoopcontracten een balans gezocht tussen de beschikbaarheid van zorg en de beheersing van het budget. De werkelijke cijfers van 2015,2016 en 2017 zijn bekend, deze ervaringscijfers zijn bij het bepalen van deze risico's meegenomen. Het risico wordt bepaald op middel, behalve voor individuele begeleiding daar wordt het risico bepaald op hoog. Of het gebruik in 2018 harder stijgt dan het bijgestelde budget is immer zeer onzeker

Eigen bijdrage
Uit een analyse 2017 bleek dat het effect van de rijksregeling uniformering eigen bijdrage behoorlijk is geweest. Met dit ervaringscijfer is het budget voor 2018 aangepast. Toch blijft dit een risico. Eén ervaringscijfer is nog geen reeks. De gemeente mag niet zelfstandig berekeningen maken op clientniveau maken ivm de privacywetgeving. De eigen bijdragen worden via het CAK verwerkt.

Jeugd
De taken die de gemeente uitvoert in het kader van de jeugdwet is onderverdeeld in  GGZ, J&O, PJZ, PGb, Lvb, en LTA. De diverse bekostigingssystematieken en de complexiteit van het vastleggen van onderhanden werk maken het moeilijk om vanuit de budgetten beheersing over de ontwikkelingen van het gebruik te doorgronden.  Per 1 januari is voor een deel van het jeugd werk een nieuwe vorm van bekostigen ingegaan en voor een deel niet. (Voor dat deel blijven problemen rondom het onderhandenwerk bestaan). Er zijn verschuifeffecten tussen beide delen ontstaan.  Inzicht in en sturing op het gebruik wordt hierbij bemoeilijkt.. Of het gebruik in 2018 harder stijgt dan het bijgestelde budget is zeer onzeker. Derhalve wordt de kans op hoog gezet.

Transformatie opbrengsten sociaal domein:

In de Perspectiefnota 2018-2021 zijn opbrengsten ingeboekt op basis van verwachte ontwikkelingen in de zorgkosten-behoefte als gevolg van de transformatie projecten.  In het voorjaar zijn deze opnieuw doorgerekend en onderdeel geworden van het financiële perspectief. Ook deze bijgestelde raming kent onzekerheden. Het financiële effect komt tot uitdrukking in de diverse budgetten van WMO en Jeugd.

Sociale werkvoorziening:
De toegang tot de Wet sociale werkvoorziening is per 1 januari 2015 afgesloten. Het rijksbudget dat voor de WSW wordt ontvangen wordt afgebouwd op basis van door het rijk berekende uitstroompercentages met daarbovenop een korting op het gemiddeld subsidiebedrag per persoon. Vanaf 2018 zijn deze twee risico's structureel in de begroting afgedekt doordat de salarissen voor de WSW  op basis van de werkelijk verwachte uitgaven in de begroting worden opgenomen. Het risico op de sociale werkvoorziening beperkt zich nog tot de bedrijfsvoering van Wezo NV als verbonden partij. De kosten van bedrijfsvoering van Wezo NV omvat een bedrag € 5,1 mln. Dit moet bedrag worden opgebracht uit detacheringsopbrengsten en opbrengsten uit productiewerk door Wsw -medewerkers. In 2017 bedroeg het (inkoop)resultaat van Wezo NV voor de gemeente Zwolle € 617.298 negatief. Tevens was er door leegstand een negatief resultaat op de exploitatie van het gebouw aan de Lingenstraat van € 241.597,95. Dit is in 2017  afgewikkeld op de reserve aandelenoverdracht Wezo. Deze mogelijkheid is er in 2018 niet meer in de omvang van het tekort 2017. Het risico wordt beoordeeld op hoog.

D. Schadeclaims

In de vertrouwelijke risicoparagraaf wordt een overzicht gegeven van ingediende planschadeverzoeken. Een aantal verzoeken zijn recent afgewikkeld via besluitvorming en zijn dus geen risico meer. Voor nog lopende zaken zal de onafhankelijke schadebeoordelingscommissie komen met een conceptadvies waarop beide partijen een reactie mogen geven. Na het uitbrengen van het conceptadvies door deze commissie is er meer zicht op de te verwachten uit te betalen bedragen. Deze komen als regel niet ten laste van de algemene middelen.

E. Verstrekte geldleningen, garantstellingen en verbonden partijen

NV Wezo:
De gemeente is 100% eigenaar van de aandelen van de NV WEZO. Hierdoor staat de gemeente bij de BNG voor € 15,0 miljoen garant voor alle korte en langlopende geldleningen van de NV. Het totaal saldo aan vaste geldleningen per 31/12/2017 bedroeg € 5,46 miljoen en aan rekening courant € 4,15 miljoen; totaal € 9,61 miljoen. Er is sprake van enig risico, ingeval van de NV niet aan haar verplichtingen kan voldoen. Daar staat tegenover een zekerheidstelling in de vorm van onderpand van al het onroerend goed van de NV (getaxeerde marktwaarde 2012 € 10 miljoen).

Deelnemingen in aandelenkapitaal:
De gemeente Zwolle participeert in een aantal, overheid-geliëerde, bedrijven. In de vorm van deelname in het aandelenkapitaal geschiedt dit ultimo 2015 tot een bedrag, onze boekwaarde, van ruim € 1,0 mln. Deze aandelen zijn niet vrij verhandelbaar. In het algemeen is de werkelijke waarde van dit aandelenkapitaal op dit moment hoger. Er zijn geen redenen die doen twijfelen aan een ongestoorde voortgang van betreffende bedrijven. Derhalve is het risico op deze deelnemingen vrijwel nihil.

Verstrekte lening aan Veiligheidsregio (brandweerkazerne):
In de loop van 2022 zal het restant uitstaand bedrag worden verrekend met de terugkoop van de kazerne aan de Middelweg. Tussentijds vinden er aflossingen plaats.

Overige verstrekte leningen

Leningen woningcorporaties:
Het betreft leningen aan woningcorporaties c.a. Dit bedrag is lager dan vorig jaar vanwege reguliere aflossingen. Onderhavige geldleningen vallen onder de vrijwaring door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Eerst indien het WSW in financiële problemen geraakt, nadat ook haar garantievermogen is aangesproken, zijn de gemeenten, samen met het Rijk, gehouden naar rato bij te dragen in een achtergestelde lening aan het WSW. Daarnaast heeft de nieuwe Autoriteit Woningbouwcorporaties de corporaties financieel beoordeeld. Dit leidde niet tot opmerkingen dan wel interventies bij onze corporaties.Het risico ter zake kwalificeren we als gering (als pm verwerkt).

Leningen zorginstellingen:
Door ons verstrekte leningen aan zorginstellingen hebben een schuldrest van € 2,0 mln. Deze leningen zijn geborgd via het Waarborgfonds voor de Zorg. Het risico achten we laag. 

Leningen als economische deelnemingen:
Circa € 4,1 miljoen verstrekten we, vaak achtergesteld, in het kader van economische deelneming aan bedrijven met een karakter van publieke taak (energie, water, afvalverwijdering). Beperkt risico op deze investeringen blijft altijd aanwezig.

Leningen bijstand:
Als pm risico opgenomen in de matrix. Voor wat betreft de verstrekte leningen in het kader van bijstand (circa € 2,9 miljoen per begin 2018) ligt het risico volledig bij het Rijk.

Leningen  lokale organisaties:
De overige schuldrest van bijna € 1,8 mln, waarvan € 0,4 miljoen uitgestelde betaling in verband met verkoop Ecodrome, hierbij is een recht van 1ste hypotheek op het verkochte ten behoeve van de gemeente gevestigd. Daarnaast loopt er lening in aan Odeon, dit betreft terugbetalingsregeling over teveel ontvangen subsidie van bijna € 0,7 mln. Betreft verder leningen verstrekt aan enkele organisaties op het terrein van de sport en aan particulieren voor riolering en ten behoeve van zonnepanelen aan scholen.  Ten aanzien van laatstgenoemde schuldrestanten ligt het risico voor het tijdig ontvangen van rente en aflossing volledig bij onze gemeente.  Ons zijn op dit moment geen signalen bekend van betrokken organisaties en/of particulieren die niet aan hun verplichtingen zouden kunnen voldoen. In de matrix is een laag risico opgenomen. Tevens zijn er nog voreringen op twee gemeenten in verband met de overname van de WEZO door ons, het risico hierop achten we nihil.Naast voorgaande leningen verstrekken we nog leningen t.b.v. doelgroepen, die volledig worden gedekt ten laste van respectievelijke stimuleringsfondsen. Risico hierop achten we gering, derhalve pm risico opgenomen.

Leningen via stimuleringsfonds volkshuisvesting:
De leningen die middels het SVN (StImuleringsfonds Volkhuisvesting Nederland) worden verstrekt, gaan allen met NHG garantie. Mocht het onverhoopt tot een gedwongen verkoop komen, dan kan het SVN een beroep doen op die NHG. Het eigen risico hierbij is 10% voor het SVN. Zij hebben een kapitaalbuffer voor die 10%. Voor onze gemeente is het dus een latent risico.

Overig verstrekte garantieleningen:

Garantie leningen aan woningcorporaties:
Een schuldrestant van ruim € 716 miljoen betreft de garantie van leningen aan woningcorporaties. Deze leningen zijn in eerste instantie gegarandeerd door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Ten aanzien hiervan hebben deelnemende gemeenten, samen met het Rijk, een achtervangfunctie (zie boven).

Garantie leningen via nationale hypotheek garantie:
Een schuldrestant van  € 1.021 mln. betreft garantie van hypothecaire leningen aan particulieren in het kader van woningbouw cq. woningverbetering. Het risico over deze categorie leningen is in de risicomatrix als PM post verwerkt.  Het betreft leningen die t/m 2010 via het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW), via de Nationale Hypotheek Garantie (NHG), aan inwoners van onze gemeente zijn verstrekt. Het rijk en de gemeenten vervullen ook hier de achtervangfunctie; zij kunnen ieder voor 50% worden aangesproken op financiële tekorten van dit waarborgfonds, voor zover het betreft leningen die t/m 2010 onder deze garantie zijn verstrekt.  Met ingang van 2011 staat het rijk zelfstandig volledig garant voor alle vanaf dan verstrekte leningen.
Een simulatie heeft eerder aangetoond dat voor rijk en gemeente in dezen sprake is van een niet te veronachtzamen, maar klein risico. Ons risico is als pm opgenomen.

Overige garanties hypothecaire leningen woningen:
Ruim € 7 mln. hiervan betreft oude garanties t.b.v. particulieren ten aanzien waarvan we het risico zeer gering achten. De stijging van de huizenprijzen in de loop der jaren moet ruim voldoende geweest zijn, bij (gedwongen) verkoop in voorkomend geval, het schuldrestant van meestal ‘slechts’ enkele tienduizenden euro’s, te dekken. Het schuldrestant van door onze gemeente gegarandeerde geldleningen verstrekt aan particulieren door het Nationaal Restauratiefonds (NRF),  bedraagt  € 0,79 mln. In totaal is sprake van 19 betrokken particulieren. Onze gemeente kan aangesproken worden voor de helft van het totale schuldrestant ofwel € 0,4 mln

Gemeentegarantie dierenasiel:
Het risico ten aanzien van het dierenasiel schatten we laag in.

Gemeentegarantie st kringloop (inclusief huurcontract):
Het risico schatten we laag in.

Garanties sportsector (exclusief PEC):
Een schuldrestant van bijna € 2,4 miljoen aan diverse sportverenigingen. Wij beschouwen het risico m.b.t. deze garanties als laag. Wij beoordelen jaarlijks de jaarrekeningen van deze verenigingen.

Pec Zwolle
Het risico t.a.v. de garantie aan PEC Zwolle blijft laag ingeschaald. De exploitatie, mede door de maatregelen uit het meerjarig Plan van Aanpak is verbeterd. De vermogenspositie van PEC is tevens verbeterd. Dit wordt ook door de KNVB bevestigd, PEC blijft in categorie 2, de status is voldoende.

Garantie SWZ t.b.v. verbouw voormalig Jenapleinschool:
Laag risico, de gemeente heeft recht van 1ste hypotheek, betaalde huur ten behoeve van aflossing.

Garantie tbv Stadkamer ivm inrichting
Laag risico, de gemeente heeft tevens een subsidierelatie.

F. Verzekeringsrisico´s

Openbare ruimte:
Met name bij voorzieningen in de openbare ruimte is er sprake van een risico op financiële schade die niet door een verzekering wordt gedekt. In dit verband zijn vooral de volgende risicogebieden te noemen: onderhoud wegen, verharding, bruggen, verlichting, bebording, gladheidsbestrijding, onderhoud havens, watergangen, bermen, onderhoud bomen, speelwerktuigen,  riolering, kabels en leidingen in de openbare ruimte. De gemeente is verzekerd voor die gevallen, waarin de gemeente naar derden onrechtmatig handelt, of in het geval van wegbeheer, wegmeubilair een gevaarlijke situatie laat ontstaan of heeft laten ontstaan. Voor wegbeheer, leidingbeheer geldt risico aansprakelijkheid, hetgeen betekent dat als er zich een gevaar voordoet en men hiervan schade lijdt, de gemeente in beginsel aansprakelijk is. Voor zaak- en letselschade is het eigen risicobedrag € 5.000 per gebeurtenis. Voor vermogensschade is dit € 12.500 per gebeurtenis.

Onveilige situaties kunnen bij ons onbekend zijn. Zodra wij er kennis van nemen, worden deze met voorrang opgeheven. Het relatief beperkte budget voor structureel onderhoud van onder andere elementenverhardingen zou risicoverhogend kunnen werken. In de praktijk blijkt dit echter mee te vallen. In de afgelopen jaren hebben zich geen calamiteiten voorgedaan. De gemeente is eigen risicodrager waar het gaat om technische kunstwerken (tunnels, viaducten etc.). Alle technische kunstwerken worden minimaal eens per twee jaar geïnspecteerd op de aspecten heel en veilig. De parkeerapparatuur van de gemeentelijke parkeergarages/terreinen is onder de brand- c.q. uitgebreide gevarenverzekering meegenomen. De betaalautomaten voor straatparkeren zijn niet verzekerd. In de budgetten is een post opgenomen voor kosten van vandalisme / schade.

Onderverzekering inventaris scholen:
De gemeente heeft de kosten van de 1e inrichting als verzekerde waarde inventaris verzekerd. De vraag is of dit wel voldoende is en of er geen sprake is van onderverzekering. In najaar 2017 zal onderzocht worden of de verzekering aangepast moet worden. Voor primair onderwijs is dit opgelost. In 2018 wordt speciaal en voortgezet onderwijs onderzocht.

Onderverzekering inventaris kantoorpanden:
inventaris kantoorpanden moeten nog worden getaxeerd. Uitvoering 2016 / 2017.

G. Risico's vergunningverlening

Zie de vertrouwelijke risicoparagraaf (ligt ter inzage).

H. Risico's grondexploitaties

De risico’s met betrekking tot de grondexploitaties zijn uitgewerkt in de MPV 2018. Op basis van een tussentijdse inventarisatie is het totaalbedrag aan risico's nagenoeg niet gewijzigd. Naar huidige inzichten wordt een voordelig resultaat over 2018 verwacht waarmee de dekkingsgraad van de risico's toeneemt.

I. Risico's Sociaal domein

De risico's Sociaal Domein zijn onderverdeeld naar de diverse soorten, veelal bij open-eindrisico's (categorie C). Beschermd wonen is ondergebracht bij algemene uitgaafrisico's (categorie A) en het aandelenkapitaal WEZO bij onderdeel garantstellingen, verstrekte leningen en verbonden partijen (categorie E).

J. Overige risico's

Boomziektes en –plagen en aanpak exoten:

• Iepen, kastanjebomen en risicobomen worden gecontroleerd. Vanwege kans op infectie van gezonde bomen worden zieke iepen direct verwijderd en vervangen.  In 2016 zijn ten opzichte van voorgaande jaren veel Iepen aangetast. We monitoren of dat zich doorzet en we vervangen de Iepen voor soorten die niet of minder gevoelig zijn. Wat de kastanjeziekte betreft worden er preventieve maatregelen genomen. In 2017 is geëxperimenteerd met een warmtebehandeling bij een klein aantal waardevolle zieke bomen. Deze aanpak lijkt effectief. Dode kastanjes worden verwijderd en vervangen.
• De kosten voor bestrijding van de eikenprocessierups zijn in 2017 verder gestegen. Er zijn nieuwe bestrijdingsmethodes uitgeprobeerd, deels preventief. De verspreiding hangt sterk af van de weersomstandigheden.
• De essentakkensterfte, is voor het eerst gesignaleerd in Zwolle in 2012. In 2017 is besloten een groot deel van de Essen te gaan kappen. Hiervoor is met de 2e Berap € 500.000 gereserveerd. In de begroting is in de vervangingsinvesteringen € 300.000 gereserveerd voor herplant van de kap in de winter 2017/2018. In de loop van 2018 ontstaat een meerjarig beeld. De verwachting is dat uiteindelijk de komende 5 tot 10 jaar 85 tot 90% van de Essen gekapt moet worden. Na de zomer 2018 is er een meerjarig beeld met financiële consequenties. In de begroting 2018 is € 500.000 gereserveerd voor een tweede tranche kap en herplant.
• De overlast door “lekkende bomen” is de afgelopen jaren toegenomen. Door warmere zomers hebben bomen meer last van luizen, die daardoor vaker hinderlijk gaan ""druipen"".  Naast lindes geven sinds 2012 ook andere boomsoorten deze overlast.
• Stormschade wordt veelal veroorzaakt door bomen, die in hun val hun omgeving beschadigen. Het blad blijft tegenwoordig langer aan de bomen, waardoor deze langere tijd gevoelig zijn voor stevige stormen (een boom zonder blad kan veel meer wind verdragen). Bovendien vinden meer stormen plaats in de periode dat de bomen nog bladdragend zijn. In 2017 is sprake geweest van stormschade (€ 80.000). In januari 2018 is er al een eerste grote storm geweest.
• Het voorkomen van de exoot Japanse Duizendknoop in Zwolle is in 2017 geïnventariseerd, op locatie en hoeveelheid. Begin 2018 zijn de uitkomsten van landelijk onderzoek beschikbaar gekomen over de effectiviteit en toepasbaarheid van verschillende bestrijdingsmethoden. Met behulp daarvan wordt een bestrijdingsplan opgesteld dat rond de zomer aan de raad wordt aangeboden. Tot die tijd verdere verspreiding door gericht beheer voorkomen.

Programma Dienstverlening en Bedrijfsvoering:
Binnen het programma Dienstverlening en Bedrijfsvoering spelen zich diverse risico's af die binnen de context van het programma beheerst worden en bij optreden zoveel mogelijk financieel geabsorbeerd. Van het desbetreffend management verwachten we adequate risicobeheersingsmaatregelen. De beheersing van de loonsom, in relatie tot de werklast en werkdruk is vanaf 2016 aanzienlijk aangescherpt, desalniettemin valt niet uit te sluiten dat er risico's optreden. Op dit brede terrein kunnen daarnaast altijd beheersmatige risico's optreden als onvolledige personeelsdossiers in geval van ontslagprocedures of controles loonbelasting, fraude, niet voldoen aan archiefwet etc. Meer specifiek noemen we het risico van de informatievoorziening. Gebleken is dat deze verbeterd moet worden (zie MPI), maar dat de verbeteringen risicovol voor de stabiliteit van de bestaande inrichting van de informatievoorziening. De verbeteringen zijn complex en lastig beheersbaar. Hoewel de eisen die we stellen aan de beheersing steeds groter worden valt niet uit te sluiten dat risico's optreden. Zo is vanaf eind mei de AVG van toepassing, waarvan de implementatie nu vorm krijgt. Het risico op boetes bestaat. De boetes kunnen erg groot zijn, en de kans erop is moeilijk in te schatten.

Stelpost voor alle pm opgenomen posten.  Als stelpost voor alle pm gestelde risicoposten nemen we een bedrag op van 1,5 miljoen.

Beoordeling weerstandsvermogen

Conform de door de raad vastgestelde beleidskaders heeft  een calculatie plaatsgevonden van de geïnventariseerde risico's met  maart 2018 als peilmaand. De uitkomsten –in de vorm van een risicomatrix met achterliggende onderbouwingen- liggen vertrouwelijk ter inzage. In totaliteit is een risicobedrag gecalculeerd van circa € 31,6 miljoen. Dit bedrag heeft voor € 8,8 miljoen betrekking op niet afgedekte risico's grondexploitaties voor € 22,8 miljoen op overige niet afgedekte risico's, waaronder sociaal domein. Bij de berekening van dit bedrag zijn de uitgangspunten gehanteerd zoals vastgelegd in de door de raad in februari 2012 vastgestelde nota weerstandsvermogen en risicomanagement.

In vergelijking tot de peiling in de voorgaande risicomatrixen is de volgende ontwikkeling waar te nemen :

Conform de berekening in de vertrouwelijke risicomatrix is het benodigde weerstandsbedrag ter afdekking van het risicobedrag ad  € 31,6 miljoen bepaald op circa € 40 miljoen. Hiermee wordt een afdekking van risico’s van 128% bereikt, hetgeen boven de afgesproken marge van 50% en 100% ligt. Het nieuwe college komt naar verwachting bij de begroting met voorstellen om een deel van de weerstandscapaciteit in te zetten voor onder andere beleidsintensiveringen.

Financiële kengetallen BBV

De gemeenten zijn verplicht in de paragraaf weerstandsvermogen een zestal financiële kengetallen op te nemen voor het laatste rekeningjaar, het lopende begrotingsjaar en het nieuwe begrotingsjaar.

In onderstaande tabel zijn de betreffende kengetallen opgenomen en vervolgens voorzien van een beoordeling. De definities van de betreffende kengetallen vindt u hier.

In algemene termen kunnen we stellen dat structurele weerbaarheid in de begroting aanwezig is gelet op de beschikbare structurele exploitatieruimte en de lager dan gemiddelde belastingdruk. De rentekosten op de leningen zijn beheersbaar en worden volledig opgevangen binnen het exploitatieresultaat. Door spreiding in aan te trekken leningen beperken wij het risico van rentestijgingen. Ook de verhouding tussen eigen vermogen en schulden (solvabiliteitsratio) blijft op niveau.

Naast de structurele exploitatieruimte is ook sprake van het op peil hebben van ons weerstandsvermogen om de vastgoedrisico's en de overige risico's op de begroting op te vangen.